10-05-2021

Ook de NOvA ziet dit wantrouwen terug bij sociaal advocaten en rechtzoekenden. Vooral het uitblijven van de benodigde investeringen en de jarenlange bezuinigingen, met hogere eigen bijdragen en lagere vergoedingen tot gevolg, beginnen hun tol te eisen. De toeslagenaffaire is het laatste schrijnende voorbeeld waarin duidelijk is geworden waarom goede en toegankelijke rechtsbijstand van groot belang is. Vooral in zaken tegen de overheid zelf.

Net als voorgaande jaren blijft de NOvA dan ook stug aandacht vragen voor wat volgens ons nodig is om dit wantrouwen te herstellen. Een democratische rechtsstaat kan alleen bestaan als ook sprake is van goede en toegankelijke rechtsbescherming. Hoe de formatie ook gaat verlopen, uiteindelijk zal er een regeerakkoord komen. Als het aan de NOvA ligt, is hierin een prominente plek weggelegd voor de versterking van de gefinancierde rechtsbijstand. Om deze reden hebben we begin april samen met de (specialisatie)verenigingen een brief gestuurd aan de informateur. Niet alleen een primeur voor de NOvA, maar ook voor mij als beleidsadviseur. De inhoud was snel duidelijk:

Investeer in redelijke vergoedingen
In onafhankelijk onderzoek is berekend dat ongeveer 150 miljoen euro nodig is om vergoedingen voor sociaal advocaten op een redelijk niveau te brengen.

Rechtsbijstand voor minder en niet-zelfredzame rechtzoekenden
Zorg er onder andere voor dat een sociaal advocaat kan worden ingeschakeld in zaken waarbij rechtzoekenden rechtshulp nodig hebben en die nergens anders kunnen krijgen.

Versterk de eerste lijn
De eerste lijn adviseert rechtzoekenden of verwijst hen door naar andere instanties of een advocaat. Het NOvA-initiatief Samenwerken in de eerste lijn laat zien dat investeren in een goede samenwerking tussen de eerste en tweede lijn ertoe leidt dat rechtzoekenden beter en sneller worden geholpen naar een passende oplossing.

Investeer in nieuwe aanwas voor de sociale praktijk
Zorg dat het aanbod van kwalitatief goede rechtsbijstand op orde blijft en blijf investeren in jonge advocaat-stagiairs. De subsidieregeling die hiervoor is ontwikkeld, is een succes gebleken.

Overigens is deze opsomming niet limitatief. De brief is ook bedoeld als handreiking om nader in overleg te gaan met de informateur.

De conceptbrief is vooraf gedeeld met de (specialisatie)verenigingen die in een digitaal overleg hun input hebben gegeven. Ik kijk hierop met gemengde gevoelens terug. Samen als één front richting de politiek is een sterk en niet te negeren signaal. De reden hiervoor blijft echter schrijnend. Duidelijk werd namelijk maar weer dat de rek er écht uit is.

Het aantal advocaten in het stelsel van gefinancierde rechtsbijstand is sinds 2014 met ongeveer 14% gedaald en het aantal jonge advocaten is met ongeveer 12% gedaald. Advocaat-stagiairs zien op dit moment weinig toekomst in de sociale praktijk vanwege de lage vergoedingen en de sociale advocatenkantoren hebben onvoldoende middelen om stagiairs in dienst te nemen. In combinatie met de vergrijzing komt hierdoor de toegang tot het recht extra onder druk te staan. Vooral in het familierecht speelt bij bijna de helft van de advocaten de gedachte om helemaal te stoppen met het verlenen van gefinancierde rechtsbijstand, zo bleek uit een enquête van de NOvA. Gelukkig is daar net een financiële pleister op de wond geplakt. Een goed begin, maar de rest moet snel volgen.

Investeringen zijn dus cruciaal. Je kan je afvragen: is dat haalbaar gezien de financiële consequenties van de coronacrisis? Daarop kan ik alleen maar antwoorden: dat is een politieke keuze. Sta je voor een sterke rechtsstaat waar mensen op kunnen vertrouwen, dan is het vanzelfsprekend en is kortetermijn rendementsdenken onverstandig. Sterker nog, investeren in rechtsbijstand is uiteindelijk voordeliger voor de samenleving, zo blijkt uit rapporten van de Wereldbank en de International Bar Association. Een inkopper dus voor in het aanstaande regeerakkoord. De Tweede Kamer heeft in elk geval al een goede voorzet gegeven.