Verkiezingsprogramma’s op gespannen voet met de rechtsstaat
Veertig procent van de verkiezingsprogramma’s bevat voorstellen die regelrecht met de rechtsstaat in strijd zijn, omdat zij inbreuk maken op de rechtszekerheid, op fundamentele mensenrechten of op de toegang tot een onafhankelijke rechter. Vrijwel alle verkiezingsprogramma’s bevatten één of meer maatregelen die de rechtsstaat kunnen verzwakken.
Dit concludeert de commissie die in opdracht van de Nederlandse orde van advocaten (NOvA) de partijprogramma’s heeft doorgelicht op hun gevolgen voor de rechtsstaat. “Een zorgwekkende ontwikkeling in een turbulente tijd, waarin ook onze vrije samenleving ter discussie staat”, aldus commissievoorzitter professor Wouter Veraart.
Download het rapport van de commissie Rechtsstatelijkheid in verkiezingsprogramma's 2017
Van de dertien onderzochte partijen hebben vijf partijen ‘rode lichten’ gekregen, beduidend meer dan vier jaar geleden. Daarbij gaat het volgens Veraart vaak om ‘spierbalmaatregelen’ die duidelijk in strijd zijn met de minimale vereisten van de rechtsstaat. Veel van die maatregelen spelen direct in op zorgen over immigratie en de angst voor terrorisme en jihadisme. Voorstellen die een rood licht kregen, variëren van een verbod op buitenlandse financiering van moskeeën (CDA) tot plannen om ‘criminelen’ met een dubbele nationaliteit te denaturaliseren (VNL), om geen immigranten uit islamitische landen toe te laten (PVV) of om Nederlanders die zich aansluiten bij een terroristische organisatie desnoods stateloos te maken (VVD). Deze voorstellen komen in strijd met geldende mensenrechten of zijn openlijk discriminerend ten opzichte van bepaalde groepen burgers. Veraart: “In een rechtsstaat is het van fundamenteel belang dat burgers door de overheid gelijk worden behandeld. Die gedachte wordt met dit soort voorstellen op losse schroeven gezet.”
Koploper rood
Koploper met de meeste rode lichten is de PVV. Dit is niet heel verrassend, want bij de doorlichting in 2012 scoorde de PVV ook negatieve punten. Net als de SGP, die nu twee keer rood krijgt van de commissie. Zorgen maakt Veraart zich over de twee rode lichten van de VVD.“ De VVD is van plan de directe werking van mensenrechten uit internationale verdragen af te schaffen. Burgers kunnen zich dan niet meer bij de Nederlandse rechter beroepen op hun belangrijkste rechten, zoals hun vrijheid van meningsuiting of hun recht op een behoorlijk proces omdat de Nederlandse rechter geen wetten mag toetsen aan de Grondwet. Dat is echt griezelig en zou een enorme verzwakking van onze rechtsstaat betekenen.”
Ook positief nieuws
Er zijn ook diverse partijen die meerdere groene lichten scoren, zoals ChristenUnie, D66, Denk, GroenLinks, PvdA, PvdD en SP. Veraart: “Er is zeker ook positief nieuws. Partijen besteden in hun programma’s meer aandacht aan de waarde die de rechtsstaat voor ons allemaal heeft. We signaleren dat veel partijen werk willen maken van een behoorlijke rechtspleging voor iedereen. Ook doet een aantal partijen concrete voorstellen om discriminatie van kwetsbare groepen te bestrijden. Veel partijen zijn alert waar het de rechtsstaat betreft en begrijpen dat er iets op het spel staat.” De commissie verwacht dat het rapport de kiezer houvast biedt bij het maken van een keuze voor de landelijke verkiezingen op 15 maart aanstaande. “Per politieke partij is nu na te gaan wat de plannen kunnen betekenen voor onze rechten en vrijheden,” aldus de commissievoorzitter.
Samenstelling commissie
- prof. mr. drs. Wouter Veraart, hoogleraar Encyclopedie der Rechtswetenschap en Rechtsfilosofie, Vrije Universiteit Amsterdam (voorzitter)
- prof. mr. Lokke Moerel, hoogleraar Global ICT Law, Universiteit van Tilburg, en advocaat bij Morrison & Foerster;
- prof. mr. Peter Rodrigues, hoogleraar Immigratierecht, Universiteit Leiden;
- prof. mr. drs. Marc de Wilde, hoogleraar Algemene Rechtsleer, Universiteit van Amsterdam;
- dr. mr. Camilo Schutte, voorzitter adviescommissie rechtsstatelijkheid NOvA en advocaat bij Schutte Schluep & Heide-Jørgensen te Amsterdam.